भारतीय शास्त्रीय नृत्य [Indian classical Dances] हे अद्वितीय सांस्कृतिक विरासतेचं एक महत्त्वाचं भाग आहे. भारतीय सांस्कृतिक क्षेत्रात आठ प्रमुख शैलि /नृत्यप्रकार आहेत, ज्यांमध्ये प्रत्येकाची एक विशेषता आणि स्वरूप आहे. भारतीय शास्त्रीय नृत्याचं विविधतापूर्ण रूपांतराचं, रंगीभूमीवर अद्वितीयता आणि सौंदर्यभारित अभिवादन करणं हि या कलेची विशेषता आहे.
Indian classical Dances
1. भारतनाट्यम (Bharatanatyam): भारतीय शास्त्रीय नृत्यात सर्वांग संपूर्ण असलेलं भारतनाट्यम मुख्यत्वे तमिळनाडू राज्यात विकसित झाले. ती सुंदर नृत्यफॉर्म अनेक भावनांचं उत्कृष्ट संवाद करते त्यामध्ये संगीत, नृत्य, अभिनय, आणि तालबद्धत खूप महत्त्वाची असते. रुक्मिणी देवी अरुंडेल या भरतनाट्यमच्या प्रसिद्ध नृत्यांगना आहेत.
2. कथक (Kathak): कथक हे उत्तर भारतात विकसित झालेलली एक प्रमुख नृत्यशैली आहे. या नृत्यात ताल आणि तालविलास खूप महत्त्वाचं आहे. कथक नृत्यात गतिमयता, भावना आणि अभिनय हे विशेष असतं. बिरजू महाराज, सितारा देवी ,शंभू महाराज हे कथक नृत्य कलाकार आहेत.
3. कुचिपूडी (Kuchipudi): तेलंगाना राज्यातील कुचिपूडी गावात उदयास आलेली शैली आहे. त्यात गायक, नृत्यगीत, आणि वाद्यसंगीत असं एक सुंदर मिश्रण असते.
4. मोहिनीआटम (Mohiniyattam): केरळातील मोहिनीआटम हे सुंदर नृत्यफॉर्म आहे, ज्यात भक्तिसंगीत, भावनांतर, आणि आलाप महत्त्वाचं आहे.या नृत्यामध्ये भगवान विष्णू मोहिनीचे रूप घेऊन भस्मासुरपासून शिवशंकराचे संरक्षण करतात असे दाखवले आहे.
5. ओडिसी (Odissi): ओडिसी नृत्याचं उदय उत्तरीय ओडिशा राज्यात झाला॰. त्यात गहन भावना, सुंदर नृत्यांगन, आणि त्रिकोणत्मक नृत्यदृष्टीकोन यांची विशेषता असते.ओडिसी नृत्यांमध्ये विशेषता कृष्ण व राधा यांचे प्रेमाचा प्रसंग दाखवला आहे
6. सत्रीया (Sattriya): असाम राज्यात होणारं सत्रीया नृत्य हे अद्वितीय आणि भक्तिसंगीतानं समृद्ध होतं. विशेषत: सत्रीया हे आसाम राज्याची अद्वितीय सांस्कृतिक विरासतेची देणगी आहे . सत्रीया नृत्याची सुरुवात शंकरदेव यांनी केली जेव्हा ते वैष्णव धर्माचा प्रसार करत होते.
7. मणिपुरी नृत्य: हा भारतीय शास्त्रीय नृत्यांचं एक अद्वितीय शैली आहे, ज्यामुळं त्या आपलं विशेष स्थान आणि समृद्ध ठेवा राखला आहे. मणिपुरी नृत्य हे मणिपुर राज्यातील लोकशैली, संस्कृती, आणि भक्तिभावनेचं समावेश करणारं एक सुंदर नृत्य आहे. मणिपुरी नृत्याचं सुरुवात मणिपुर राजवंशांच्या कला आणि सांस्कृतिक संस्कृतीत झालं. ह्या नृत्यात गतिविधी, अभिनय, आणि भक्तिभावना हे सुंदरपणे मिश्रित केली आहे.
9. कथकली नृत्य : म्हणजेच एक प्रमुख भारतीय शास्त्रीय नृत्य शैली आहे, ज्याचा उदय केरळ राज्यातील संस्कृतीत झाला. त्याचं नाट्य आणि नृत्य एक विशेष संगीत आणि वेशभूषा किंवा अलंकाराने समृद्ध आहे.
विशेषत: कथकलीत नृत्यकला हे वेशभूषां अत्यंत महत्त्वाची आहे. कलाकारांनी विशेष रूपाने परिधान केलेला वेश, मुखवटा, आणि अनेक प्रकारचं अलंकार ह्यात एकमेकांचं पूरक बनते.
अभिनय: कथकलीत अभिनय हे अत्यंत संवेदनशील आणि भावनांतरपूर्ण आहे. कथा विषयक नृत्य किंवा कार्यक्रमांमध्ये अभिनय केलेलं हे एक विशेषता आहे.
तालविलास: तालविलास कथकलीत एक महत्त्वाचं भाग आहे. लक्ष्यात घेतलेलं ताल आणि गति या दोन्हीं सामग्रीत नृत्याचं अत्यंत महत्त्वाचं असतं.
संगीत: कथकलीचं संगीत भीती, भावना, आणि अभिनयांसह संबंधित असतं. गायकांच्या सहभागान संगीत कलाकारांना नृत्यात अद्वितीय , साकारात्मक आणि सातत्यपूर्ण नृत्यानुभव साकरता येतो.
कथकली हे नृत्य एक पूर्ण सांस्कृतिक अनुभव साधून देतं, ज्यामुळं ते भारतीय कलेचं एक अद्वितीय अंश म्हणून ओळखलं जातो.
वरील सर्व आठ भारतीय शास्त्रीय नृत्य [INDIAN CLASSICAL DANCES] हे यूपीएससी [UPSC] व एमपीएससी [MPSC] च्या धरतीवर अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.
अधिक माहितीसाठी समोरील लिंक ला क्लिक करा : https://www.indiaculture.gov.in/dance