युनेस्कोने (UNESCO) कर्नाटकातील बेलूर,हळेबिडू आणि सोमनाथपूर येथील होयसळ मंदिरांना जागतिक वारसा यादीत समावेश केला आहे. 2014 पासून, युनेस्कोच्या तात्पुरत्या यादीत (tentative list) बेलूर येथील चेन्नकेशव मंदिर, हळेबिडू येथील होयसलेश्वर मंदिर आणि सोमनाथपूर येथील केशव मंदिर यांचा समावेश आहे. होयसळ मंदिरे भारताच्या व्यापक सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचे प्रमुख उदाहरण आहेत.
होयसळ मंदिरे वैशिष्ट्ये
- होयसळ मंदिरे एका विशिष्ट, विस्तृत शैलीतील मंदिर वास्तुकलेची स्थापना करण्यासाठी प्रसिद्ध आहेत जी उंच प्लॅटफॉर्मवर ठेवली जाते आणि तार्यांचा प्लॅन फॉलो (Stellate plan) करते. कोलोरिटिक शिस्ट (Choloritic schist), ज्याला सहसा साबणाचा दगड (Soapstone) म्हणून ओळखले जाते, हे मंदिर बांधण्यासाठी वापरले जाणारे साहित्य आहे कारण ते लवचिक आणि कोरणे सोपे आहे.
- होयसलेश्वर मंदिर 1121 CE मध्ये समर्पित केले गेले आणि म्हैसूर जिल्ह्यातील सोमनाथपूर येथील केशव मंदिर 1268 CE मध्ये नरसिंह III च्या कारकिर्दीत सोमनाथ दंडनायकाने समर्पित केले. बेलूर येथील चेन्नकेशव मंदिराचे बांधकाम 1117 मध्ये राजा विष्णुवर्धनाच्या कारकिर्दीत सुरू झाले आणि पूर्ण होण्यास 103 वर्षे लागली.
- पुरातत्व संग्रहालय आणि वारसा विभागाचे आयुक्त ए. देवराजू यांच्या मते, तीन स्थळांना जागतिक वारसा स्थळे म्हणून घोषित केल्याने स्मारकांच्या प्रसिद्ध कोरीव काम आणि शिल्पांकडे आंतरराष्ट्रीय लक्ष वेधून पर्यटन वाढेल.
- भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाच्या सहाय्याने, INTACH बेंगळुरू चॅप्टरने पुरातत्व विभाग, संग्रहालये आणि वारसा विभाग आणि पर्यटन विभागाच्या वतीने अंतिम सबमिशनसाठी डॉजियर तयार केले.
होयसळेश्वर मंदिरा विषयी (Hoysala Temples in Karnataka)
- बेलूरपासून अवघ्या १७ किमी अंतरावर हलेबीडू (पूर्वी द्वारसमुद्र म्हणून ओळखले जाणारे) ही होयसलांची प्राचीन राजधानी होती. होयसळ घराण्याने दक्षिण भारताच्या बहुतेक भागावर जवळपास 200 वर्षे राज्य केले आणि या काळात त्यांनी नेत्रदीपक हिंदू आणि जैन दोन्ही मंदिरे बांधली. हलेबीडू म्हणजे “जुने घर / जुने अवशेष”.
होयसळ वास्तुकला शैली (Hoysala Architecture Style)
- होयसळेश्वर स्थापत्यशास्त्रातील एक आश्चर्य आहे. होयसलेश्वर मंदिर एका ताऱ्याच्या आकाराच्या लॉन बेसवर (lawn base shaped like a star) उभे आहे. होयसळांनी बांधलेले कदाचित सर्वात मोठे शिवमंदिर हे दुहेरी मंदिर (twin-shrined temple) आहे. घोडे, सिंह, हत्ती आणि फुलांच्या गुंडाळ्या कोरलेल्या फ्रिजच्या आठ रांगांनी त्याचा पाया तयार केला आहे. हिंदू देवता, ऋषी, शैलीकृत प्राणी, पक्षी आणि होयसाळ शासकांचे जीवन दर्शविणारे फ्रीज इमारतीच्या भिंतींवर सुंदर कोरलेले आहेत. मंदिराचे प्रवेशद्वार आश्चर्यकारकपणे सुंदर आहेत आणि बाहेरील भिंती भगवद्गीता, महाभारत आणि रामायण यांसारख्या महाकाव्यांतील प्रतिमांनी सजलेल्या आहेत.
- नंदीमंतप (Nandimantapa) हे मंदिरासमोर थेट वसलेले आहे, ज्यामध्ये दगडी कोरीव कामांनी सुशोभित केलेला एक मोठा नंदी आहे. याच्या मागे 2 मीटर उंच सूर्याची आकृती असलेले मंदिर आहे. मंदिराच्या आतील भागातही सुंदर नक्षीकाम आहे. सुंदर पॉलिश केलेले, लेथने वळवलेले खांब हे सर्वात प्रमुख वैशिष्ट्य आहे.
- होयसाळ मंदिरांना काहीवेळा hybrid किंवा वेसार (Vesara) असे म्हटले जाते कारण Hoysala Architecture Style पूर्णपणे द्रविड किंवा नागरा नाहीत, तर कुठेतरी मध्यभागी आहेत.
- होयसळ वास्तुकला ही पाश्चात्य चालुक्य शैलीची एक शाखा आहे, जी 10व्या आणि 11व्या शतकात लोकप्रिय होती. ही वास्तुकला विशिष्ट द्रविडीयन आहे, परंतु त्याची विशिष्ट वैशिष्ट्ये ती स्वतंत्र शैली म्हणून पात्र ठरतात. वास्तुकलेच्या प्रमुख स्थानांमध्ये बेलूर, हळेबीड आणि शृंगेरी यांचा समावेश होतो.
- इतर मंदिरे: होयसलेश्वर मंदिराव्यतिरिक्त, हलेबीडू हे इतर जैन मंदिरे तसेच केदारेश्वराचे मंदिर आहे. राजा वीरा बल्लाळ दुसरा आणि राणी केतलादेवी यांनी केदारेश्वर मंदिराची उभारणी केली.
FOR more info. click linkhttps://whc.unesco.org/en/list/1670/