2023 मध्ये भारत सरकारने वैभव योजना सुरू केली, जो भारतीय STEMM (विज्ञान, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी, गणित आणि औषध) डायस्पोरा यांना भारतातील शैक्षणिक आणि संशोधन संस्थांशी जोडणारा फेलोशिप कार्यक्रम आहे. विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या काळात ज्ञान, शहाणपण यांची सर्वोत्तम पद्धतींची देवाणघेवाण करण्यासाठी सहकार्यात्मक संशोधनाला चालना देणे हे प्राथमिक उद्दिष्ट आहे. वैभव योजनेच्या प्रमुख वैशिष्ट्यांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
सहकार्यात्मक संशोधन: वैभव फेलोशिप मार्फत भारतीय STEMM डायस्पोरा जास्तीत जास्त तीन वर्षांच्या कालावधीसाठी ते दरवर्षी दोन महिने त्यांनी निवडलेल्या संस्थांमध्ये घालवू शकतात. त्यांच्या वास्तव्यादरम्यान, ते विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या अत्याधुनिक क्षेत्रात संशोधन उपक्रम सुरू करण्यासाठी भारतीय संस्थांशी सहयोग करतात.
प्रोत्साहन: वैभव फेलोशिप योजने अंतर्गत आर्थिक सहाय्य मिळते , ज्यामध्ये दरमहा INR 4,00,000 चे फेलोशिप अनुदान, आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत प्रवास, निवास आणि आकस्मिकता यांसाठी कव्हरेज समाविष्ट आहे. यजमान संस्थांना सहयोगी प्रयत्नांना पाठिंबा देण्यासाठी संशोधन अनुदान देखील मिळते.
प्रमुख उद्देश : ही फेलोशिप भारतीय वंशाच्या उत्कृष्ट शास्त्रज्ञ आणि तंत्रज्ञांना दिली जाते, विशेषत: अनिवासी भारतीय (एनआरआय), भारतीय वंशाच्या व्यक्ती (पीआयओ), आणि ओसीआय यांना लक्ष्य करते.
वैश्विक सहयोग: या योजनेचा उद्देश परदेशातील भारतीय वंशाच्या शास्त्रज्ञांना भारतातील संशोधन कार्यात सक्रियपणे योगदान देण्यासाठी प्रोत्साहित करून वैज्ञानिक संशोधनात जागतिक सहकार्य मजबूत करणे आहे.
ज्ञानाची देवाणघेवाण: वैभव योजनेच्या माध्यमातून, भारतीय शैक्षणिक आणि संशोधन संस्थांमध्ये ज्ञानाची व कौशल्य यांची सुलभ देवाणघेवाण करण्याचे सरकारचे उद्दिष्ट आहे.व याद्वारे भारतातील संशोधन आणि नवोपक्रमाचा दर्जा उंचावण्याचा प्रयत्न करतो.
अंमलबजावणी: विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मंत्रालयाच्या अंतर्गत विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभाग (DST), वैभव फेलोशिप कार्यक्रम राबवण्यासाठी जबाबदार आहे. VAIBHAV योजनेला 2018 मध्ये सुरू करण्यात आलेल्या व्हिजिटिंग ॲडव्हान्स्ड जॉइंट रिसर्च फॅकल्टी (वज्र) योजनेशी समानता आढळते, या दोन्ही योजना सहयोगात्मक संशोधन प्रयत्नांसाठी भारतीय डायस्पोरांना जोडण्यावर केंद्रित आहेत. हे उपक्रम भारतातील आणि परदेशातील वैज्ञानिक समुदायांमध्ये पूल बांधण्यात, नवनिर्मितीला चालना देण्यासाठी आणि जागतिक स्तरावर विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमध्ये योगदान देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
वज्र [VAJRA ] योजनेविषयी– Visiting Advanced Joint Research
VAJRA फॅकल्टी स्कीम ही विशेषत: भारतीय वारसा असलेल्यांना परदेशी शास्त्रज्ञ आणि शिक्षकांसाठी भारतीय विद्यापीठे आणि संशोधन संस्थांमध्ये व्हिजिटिंग फॅकल्टी म्हणून काम करण्यासाठी एक विशेष कार्यक्रम आहे. कार्यक्रम सहयोगी संशोधनाला प्रोत्साहन देतो, जिथे विविध देशांतील तज्ञ माहितीची देवाणघेवाण करण्यासाठी आणि सामान्य समस्या सोडवण्यासाठी एकत्र काम करतात. फॅकल्टी मेंबर्स भारतात दरवर्षी किमान एक महिना आणि तीन महिन्यांपर्यंत काम करण्यास वचनबद्ध असतात. भारतातील यजमान संस्था या कालावधीच्या पुढे त्यांचा कार्यकाल वाढवू शकते. सुरुवातीला एका वर्षासाठी ऑफर केली जाते आणि दरवर्षी नूतनीकरण केले जाऊ शकते. प्रोत्साहनांच्या बाबतीत, VAJRA फॅकल्टीला त्यांचा प्रवास आणि मानधन कव्हर करण्यासाठी पहिल्या महिन्यात $15,000 आणि पुढील दोन महिन्यांसाठी $10,000 प्रति महिना मिळतात. हा कार्यक्रम भारतातील विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभागाच्या अंतर्गत असलेल्या विज्ञान आणि अभियांत्रिकी संशोधन मंडळ (SERB) द्वारे व्यवस्थापित केला जातो.
इतर सबंधित योजना विषयी वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा