भारताच्या आर्थिक वाढीचा दर
भारतीय अर्थव्यवस्थेचा सकल देशांतर्गत उत्पादन (GDP) वाढीचा दर २०२४-२५ या आर्थिक वर्षात ७.५% इतका असल्याचे नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या आकडेवारीतून समोर आले आहे. जागतिक आर्थिक अनिश्चिततेच्या पार्श्वभूमीवर ही वाढ एक सकारात्मक संकेत आहे. हा लेख UPSC, MPSC, बँकिंग, IBPS, SSC यासारख्या स्पर्धा परीक्षांच्या तयारीसाठी उपयुक्त आहे.
GDP वाढीच्या मुख्य कारणांचे विश्लेषण
१. सेवा क्षेत्रातील वाढ
- IT आणि सॉफ्टवेअर सेवा: भारताच्या IT क्षेत्राने जगभरात मोठ्या प्रमाणात निर्यात केली आहे.
- डिजिटल अर्थव्यवस्था: UPI, ई-कॉमर्स, फिनटेक यामुळे आर्थिक समावेशन वाढले आहे.
- पर्यटन आणि हॉस्पिटॅलिटी: परदेशी पर्यटकांच्या आगमनात वाढ झाली आहे.
२. उत्पादन क्षेत्रातील प्रगती (Make in India)
- इलेक्ट्रॉनिक्स आणि सेमीकंडक्टर: PLI (Production Linked Incentive) योजनेमुळे स्थानिक उत्पादन वाढले आहे.
- ऑटोमोबाईल उद्योग: इलेक्ट्रिक वाहनांच्या विक्रीत भारत जागतिक बाजारपेठेत मोठा खेळाडू ठरला आहे.
- फार्मास्युटिकल्स: भारत जगभरातील औषधे पुरवठा करणारा प्रमुख देश आहे.
३. शेती क्षेत्रातील सुधारणा
- रासायनिक मुक्त शेती: ऑर्गॅनिक फार्मिंगला प्रोत्साहन दिले जात आहे.
- डिजिटल शेती: AI आणि IoT तंत्रज्ञानाचा वापर करून पीक नियोजन केले जात आहे.
४. सरकारी योजना आणि पायाभूत सुविधा
- Gati Shakti योजना: रेल्वे, रस्ते आणि बंदरे यांच्या विकासासाठी ₹१०० लाख कोटींची गुंतवणूक.
- पीएम आवास योजना: शहरी आणि ग्रामीण भागात स्वस्त घरनिर्माण प्रकल्प.
GDP वाढीचे परिणाम
सकारात्मक परिणाम
✅ रोजगार निर्मिती – नवीन उद्योगांमुळे युवांना रोजगाराच्या संधी मिळत आहेत.
✅ गरीबीत घट – आर्थिक वाढीमुळे देशातील गरीबीचे प्रमाण कमी होत आहे.
✅ चलनवाढ नियंत्रण – RBI चे धोरणपूर्ण व्याजदर निर्णयामुळे महागाई ५% च्या आत आहे.
नकारात्मक आव्हाने
❌ शहरी-ग्रामीण असमतोल – शहरी भागातील वाढ ग्रामीण भागापेक्षा जास्त आहे.
❌ जागतिक आर्थिक अनिश्चितता – युद्ध, तेल किमती आणि व्यापार युद्धांमुळे धोका निर्माण होत आहे.
भविष्यातील आर्थिक आकडेवारी
| क्षेत्र | २०२४-२५ मध्ये वाढ (%) |
|---|---|
| सेवा क्षेत्र | ९.२% |
| उत्पादन क्षेत्र | ६.८% |
| शेती क्षेत्र | ४.५% |
परीक्षेसाठी महत्त्वाचे मुद्दे
📌 GDP मोजण्याच्या पद्धती – GVA (Gross Value Added) आणि नॉमिनल GDP मधील फरक.
📌 आर्थिक सुधारणा – GST, इन्सॉल्व्हेंसी कोड, PLI योजना.
📌 जागतिक तुलना – भारताचा GDP वाढीचा दर चीन (५.२%) आणि अमेरिका (२.३%) पेक्षा जास्त.
निष्कर्ष
भारताची आर्थिक वाढ जगभरात आशेचा किरण ठरली आहे. तथापि, शाश्वत विकासासाठी ग्रामीण अर्थव्यवस्था, शिक्षण आणि पर्यावरणासाठी धोरणात्मक योजना आवश्यक आहेत.